مقدمه
گردشگری یکی از امیدبخش‌ترین راهکارهای پیشرفت جوامع جهت ترویج و تبلیغ فرهنگ، آداب و سنت‌هایشان است. این پدیده به عنوان یکی از ابعاد زندگی در دنیای مدرن به اشکال و گونههای مختلفی تقسیم شده است. گردشگری در کنار آوردههای اقتصادی، مهم‌ترین بستر صلح، همبستگی و گسترش ارتباطات میان فرهنگهاست.
از طرفی میتوان گفت که جاذبههای یک مقصد برای جذب گردشگر صرفاً در میراثهای تاریخی و طبیعی ملموس خلاصه نمیشوند؛ بلکه توانایی مقاصد در ارائه تصویر مطلوب از خود نیازمند به فعلیت درآوردن ابعاد ناملموس فرهنگی و اجتماعی خود به شکل ارائه بستههای جذاب برای مسافران و گردشگران و جذب آنها برای ایجاد ارتباط فرهنگی با ایشان است.
«گردشگری رویدادمحور» یکی از گونههای اصلی و روبه‌رشد برای توسعه مقصدهای گردشگری (چه کوچک چه بزرگ) است که موجب تقویت علاقه‌مندی و افزایش تمایل به سفر در افراد میشود.
بررسی آمارهای گردشگری بینالمللی گویای این است که حدود 40 درصد از گردشگران با اهداف فرهنگی به مسافرت میپردازند و در این بین، رویدادهای گردشگریمحور نقش اساسی برای این حجم از علاقه و انگیزه‌بخشی به گردشگران ایفا میکنند؛ به نحوی که روند ثبت این گونه رویدادها، آیینها و آداب و رسوم به عنوان میراثهای ناملموس، در فهرست میراثهای ناملموس یونسکو به یکی از ابعاد رقابتی میان کشورها تبدیل شده است و هریک از کشورهای مختلف جهان سعی دارند تا خود را وارث، حامی و نگهدارنده گونههای مختلف این میراث ناملموس قرار دهند.
هرچند مبحث گردشگری رویدادمحور به شکل رسمی آن در ادبیات گردشگری سابقه‌ای 20 ساله دارد اما این موضوع طی سالیان اخیر در برنامه‌ریزی‌های توسعه مقاصد گردشگری اهمیت بیشتری یافته است.
الف) چیستی؟
براساس تعریف کارگروه ملی دادههای گردشگری در کانادا: «رویداد ویژه، جشن یا نمایشی از برخی موضوعات است که برای مدت زمان محدود و به شکل سالیانه و یا با تکرار کم برگزار میشود و عموم مردم به آن دعوت میشوند.»
به عبارتی گردشگری رویدادمحور راهکاری نوین برای توسعه پایدار گردشگری در جوامع محلی تلقی شده و یکی از اشکال سفر است که در آن فرد برای مشارکت یا مشاهده یک رویداد، سفر می‌کند و یا در حین سفر خود از رویدادی بازدید می‌کند.
امروزه این سبک از گردشگری جهت برندسازی مقاصد گردشگری، مورد توجه بسیاری از سیاستگذاران و تصمیم‌گیران محلی و ملی قرار گرفته است تا از طریق توسعه رویدادها، فرهنـگ و طبیعـت خـود را بـه گردشگران معرفی کنند و در کنار رویدادمحوری، ترکیبی از خدمات مختلف را جهت نیازهای گردشگر ارائه دهند.
گردشگری رویدادمحور گامی در راستای احیای فرهنگ‌های بومی و محلی محسوب میشود و از آنجا که جشنوارهها و رویدادهای سنتی، مؤلفه مرکزی فرهنگ یک جامعه هستند و به نوعی محفلی برای رسانهای کردن و تجلی آداب و سنن محسوب میشوند، میتوانند به عنوان یکی از استراتژی‌های تبلیغی مقاصد گردشگری تلقی گردند. توسعه و ترویج این قسم رویدادها ضمن ایجاد تصویر ذهنی مطلوب برای یک مقصد، زمینه‌ساز ارتقای فرهنگی، ایجاد حس غرور، خودباوری و افتخار و توسعه پایدار منطقه خواهد شد.
ورود گردشگر به مقصدی معین به بهانه وجود رویداد ویژه یا جشنواره سنتی خاص، درآمدزایی، تنوع بازار، اشتغال‌زایی و معرفی ظرفیتهای گردشگری منطقه را نیز به همراه خواهد داشت. بدین‌معنا رویدادها انگیزه‌ای مهم برای گردشگری محسوب میشوند و در برنامه‌های توسعه و بازاریابی بیشتر مقصدها نقش مهم و برجسته‌ای یافته‌اند.
ب) چرایی؟
در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران، جشنواره‌های فرهنگی، آئینی و سنتی برگزار میشوند که مورد توجه جامعه محلی و منطقه پیرامونی آن و حتی گاهی مورد توجه افراد در سطح ملی و بینالمللی قرار می‌گیرند. لذا باید در جهتی گام برداشت که ضمن حمایت از این‌گونه مولفههای فرهنگی، زمینه‌های معرفی آن در سطوح مختلف مخاطبان در سطح ملی و بینالمللی نیز فراهم آید.
مرور ظرفیتهای کشور از منظر «گردشگری رویدادمحور» گویای این است که باتوجه به سابقه تاریخی، فرهنگی و تمدنی ایران اسلامی و وجود سنتها، آیینها و آداب و رسوم متنوع در سراسر این کشور، میتوان رویدادها را به سه دسته ذیل تقسیم کرد که همگی آنها در فضای فرهنگی جوامع خود ظهور و بروز یافته‌اند:
۱. رویدادهای مبتنی بر محیط(رویداد جغرافیایی)
۲. رویدادهای مبتنی بر کنشهای متقابل انسانی( رویدادهای اجتماعی)
۳. رویدادهای مبتنی بر مذهب( رویدادهای مذهبی)
همچنین رویدادها را بر اساس بُعد میتوان به چهار گروه اصلی طبقه‌بندی کرد:
۱. رویدادهای محلی: با ارزش محلی کم و تقاضای کم.
۲. رویدادهای منطقه‌ای: با ارزش ملی متوسط و تقاضای متوسط.
۳. رویدادهای ویژه: با ارزش ملی زیاد و تقاضای زیاد.
۴. ابررویدادها: با ارزش بینالمللی زیاد و تقاضای زیاد.
طیف رویدادهای گردشگریمحور بسیار وسیع است؛ از جشنواره‌های فرهنگی هنری( مانند جشنوارهای موسیقی، فیلم، تئاتر)، رویدادهای ورزشی، جشنواره‌های آیینی، نمایشگاه‌ها (اعم از اقتصادی و فرهنگی) گرفته تا سمینارها، کنفرانسها و گردهماییها را به نوعی میتوان به عنوان اشکال متنوع گردشگری رویدادمحور تلقی کرد. این طیف گسترده در سطوح محلی، ملی و منطقه‌ای به عنوان مولفهای مهم، باعث پویایی، رونق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی میشوند.
روند روبه‌رشد تعدد و تنوع گونههای گردشگری رویدادمحور به نوعی نتیجه رقابتهایی است که میان جوامع و کشورهای مختلف ایجاد شده است؛ از رقابتهای شکل‌گرفته برای میزبانی رویدادهای ورزشی گرفته تا رقابت بین کشورها جهت ثبت میراثهای ناملموس خود در یونسکو و حتی رقابت برای میزبانی یک رویداد و نشست سیاسی.
ایران اسلامی با دارا بودن حدود 16 اثر ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو و حدود 2000 اثر ناملموس ثبت شده در فهرست آثار ملی، بدون شک دارای منابعی غنی در این زمینه است. این ظرفیت بواسطه تمرکز و برنامه‌ریزی مناسب میتواند آوردههای معنوی و مادی فراوانی را نصیب تمامی پهنه سرزمینی کشور سازد، زمینه‌ساز همبستگی، نشاط و وحدت ملی شود و به تبع آن، آثار اقتصادی فراوانی را نیز برای جوامع محلی به همراه داشته باشد.
جدول شماره۱: دسته‌بندی رویدادهای کشور
منبع 1: سالنامه آماری وزارت میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی ۱۳۹۹
ردیف‌های موسیقی ایرانی، تعزیه، ورزش زورخانه‌ای، موسیقی بخش‌های خراسان شمالی، مهارت فرش‌بافی فارس و کاشان، نقالی ایرانی، چوگان، مراسمات، آداب و رسوم و آیینهای متنوع فرهنگی در مناسبت‌های مذهبی، نوروز، شب چله (یلدا)، جشن سده، جشن مهرگان، رویداد گلاب‌گیری قمصر کاشان، مراسم قالی‌شویان مشهد اردهال، جشنوارة گل غلتان شهرستان دامغان، رسم گواتی چابهار، گِل‌مالی بیجار، عروسی پیر شالیار اورامان‌تخت، یادواره‌ها و آیینهای بزرگداشت مشاهیر فرهنگی، علمی و ادبی این سرزمین در کنار هزاران نمونه دیگر، تنها برخی از ظرفیتهای ثبت شده جهانی و ملی ایران اسلامی هستند.
نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهاد
وجه مشخص ماجرا این است که تمامی برنامه‌ریزی‌ها و جهت‌گیریهای توسعه صنعت گردشگری در ایران باید بر بستر مولفههای فرهنگی و فضای فرهنگی این سرزمین واقع شود. امری که به نوعی یک اصل غیرقابل تشکیک برای سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در این حوزه قلمداد میشود. «گردشگری رویدادمحور» یکی از روشها و گونههای گردشگری است که مسئولان در سطوح مختلف مدیریتی میتوانند با بهرهمندی از آن، به تدوین و اجرای اقداماتی همت گمارند که خروجی نهایی آن تصویرسازی از ایران اسلامی به عنوان یک مقصد مهم فرهنگی برای ایرانگردان داخلی و خارجی باشد. بررسی‌های اولیه گویای این است که حدود 54 نهاد فرهنگی، دولتی و حاکمیتی در زمینه معرفی رویدادها و مشاهیر ایران، وظیفه و تکلیف قانونی دارند، از سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری گرفته تا فدراسیون ورزش‌های روستایی و بازی‌های بومی و محلی و بنیاد سعدی، بنیاد رودکی و…
سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در میان نهادها و سازمان‌های موجود در ساختار اداری کشور، مهم‌ترین نهادهایی هستند که میتوانند به عنوان متولی این امر به صورت رسمی عهده‌دار این مسئولیت شوند. در این بین، سازمان تبلیغات اسلامی به علت ماهیت مستقل مالی و اداری و همچنین وظیفه ذاتی‌اش در ترویج و تبلیغ ایران اسلامی میتواند با ایجاد مرکز ملی رویدادهای فرهنگی این موضوع را سامان بخشد. از جمله اقداماتی که سازمان میتواند در راستای ساماندهی این امر بردارد عبارتند از:
- ساماندهی و دسته‌بندی رویدادهای مختلف گردشگرمحور در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی
- به رسمیت شناختن و ایجاد بسترهای لازم برای برگزاری این قسم رویدادها
- ایجاد دسترسی و حمایت از رویدادهای مختلف به منظور تبلیغ و ترویج اهداف سازمانی خود
- تهیه تقویم برگزاری رویدادهای مختلف متناسب با جغرافیا، زمان و مکان رویدادها
- بسترسازی ناظر به حمایت دستگاه‌ها و نهادهای مختلف حقوقی و حقیقی ملی و بینالمللی از رویدادهای مذکور
- ارائه تسهیلات حمایتی (مالی و غیرمالی) به منظور گسترش و تقویت رویدادها
شکل شماره ۲: اقدامات پیشنهادی جهت مداخله موثر سازمان تبلیغات اسلامی در ساماندهی «گردشگری رویدادمحور»
منابع:
- Jafari, J. (2002). Encyclopedia of tourism. London: Routledge.
- ماتیوس، داگ (1393)مدیریت و طراحی رویدادهای ویژه، روزبه میرزائی و راحله ملکی ، انتشارات ترمه، چاپ اول، تهران.
- میرزایی روزبه، نفیسه رضایی، (1396)، بخش بندی بازار رویدادهای ویژه فرهنگی بر‌مبنای انگیزه های بازدیدکنندگان، ف صلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات بازاریابی نوین، سال هفتم، شماره اول، شماره پیاپی بهار 1396
- سقایی مهدی، فرزانه خوشه بست( 1396) تحلیل استراتژیک گردشگری رویداد در ایران( مورد شناسی: جشواره طلای سرخ شهرستان قائنات) فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، شماره 27 تابستان 1397
- رنجبریان بهرام، محمد زاهدی(1384)، رویداد های گردشگری: تنوع و مدیریت، فصلنامه مطالعات جهانگردی شماره 5
- مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، لزوم ساماندهی گردشگری رویداد در کشور، سال ۱۴۰۰،
دیدگاهتان را بیان کنید